Początek i sukces rehabilitacji po operacji wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego zależy od wielu czynników takich jak:

• przyczyny wymiany stawu,
• warunki anatomiczne w stawie,
• rodzaj zastosowanej endoprotezy i techniki jej wszczepienia,
• wystąpienie ewentualnych trudności i powikłań śródzabiegowych jak i wczesnych pozabiegowych,
• stanu zdrowia pacjenta przed i po operacji oraz chorób współistniejących.

Ostateczną decyzję o rozpoczęciu rehabilitacji łącznie ze wskazówkami co do zakresu ewentualnych ograniczeń w każdym przypadku wydawać powinien lekarz ortopeda, który operował pacjenta.

Po złamaniu szyjki kości udowej u pacjentów, u których występują liczne choroby współistniejące, z dużego stopnia osteoporozą, wszczepia się z reguły endoprotezę połowiczą lub bipolarną. Najważniejszą cechą takiej endoprotezy jest to, że nie wszczepia się panewki tylko trzpień udowy mocowany najczęściej na cemencie kostnym z głową stawową. Wszczepienie tego typu endoprotezy warunkuje krótszy czas operacji i  optymalnie mały jej zakres co umożliwia szybkie uruchomienie pacjenta a to ma kolosalne znaczenie, ponieważ powikłania krążeniowe spowodowane unieruchomieniem są częstą  przyczyną zgonów w w/w grupie pacjentów. Zatem celem rehabilitacji w tych przypadkach jest szybka pionizacja i nauka chodzenia bez lub najczęściej z pomocą przyrządów (balkonik, kule).

Rodzaje endoprotez

W przypadkach zmian zwyrodnieniowych stawu biodrowego tak pierwotnych jak i wtórnych (podysplastycznych, pourazowych, po jałowej martwicy, w przebiegu chorób reumatologicznych), wszczepia się:

– endoprotezy całkowite cementowe. Trzpień i panewka są osadzane na cemencie kostnym (rzadko, np. przy dużego stopnia osteoporozie). W tych przypadkach możliwe jest rozpoczęcie pełnego obciążania kończyny operowanej już bezpośrednio po operacji,

– endoprotezy  bezcementowe. Trzpień fiksowany bez cementu, a panewka wkręcana. Jest to najczęściej stosowany rodzaj protezy). Obowiązuje rozłożone nawet do 3 miesięcy od operacji stopniowo zmniejszane odciążanie kończyny operowanej,

– endoprotezy hybrydowe, w których tylko jeden element jest fiksowany przy pomocy cementu kostnego (osteoporoza, zniekształcenie panewki).

Wszczepienie endoprotezy – obszerny zabieg operacyjny

Należy pamiętać, że operacja wszczepienia endoprotezy do stawu biodrowego jest zabiegiem obszernym, obarczonym utratą dużej ilości krwi (konieczne przetaczanie preparatów krwi i krwiozastępczych), w którym przecina się mięśnie, torebkę stawową, kości, a przez frezowanie przygotowuje się miejsca dla elementów endoprotezy. Okres od operacji do zagojenia tkanek to okres zapalenia miejscowego nieinfekcyjnego w okolicy stawu biodrowego. Rana pooperacyjna goi się do 10-14 dni od operacji, ale tkanki głębsze goją się znacznie dłużej, nawet do kilku tygodni. Jednym z możliwych powikłań mechanicznych po wszczepieniu endoprotezy jest jej zwichnięcie tj. wyskoczenie sztucznej głowy z jej panewki.

Stabilność endoprotezy

Najważniejszym warunkiem prawidłowej funkcji endoprotezy jest jej stabilność tj. zdolność do pozostawania głowy w panewce. Z uwagi na to, że podczas operacji są przecinanie mięśnie i torebka stawowa to jedynym czynnikiem od którego zależy stabilność stawu po wszczepieniu endoprotezy jest dobrze dobrany rozmiar elementów protezy, wszczepienie ich w dobrze przygotowane miejsce w prawidłowym ustawieniu. Zeszyte mięśnie i torebka stawowa nie odzyskają pełnej sprawności i funkcji, ale z czasem stworzą pewnego rodzaju kapsułę wokół protezy, namiastkę torebki stawowej, dodatkowo ją stabilizującą.

Rehabilitacja tuż po zabiegu

Już na oddziale ortopedycznym zaraz po operacji zaczyna się rehabilitacja pacjenta polegająca na ćwiczeniach przyłóżkowych oddechowych, stóp, izometrycznych, siadu ze spuszczonymi nogami, pionizacji przy łóżku, chodzenia o balkoniku lub o kulach po sali, oddziale. Prowadzona jest także nauka kładzenia się na łóżko, siadania, chodzenia po schodach, korzystania z sedesu. Instruuje się także pacjenta jakich czynności i ruchów nie można robić, aby nie doprowadzić do powikłań ( m.in. niskiego siadania poniżej 90 st zgięcia w stawach biodrowych, łóżko od strony kończyny nieoperowanej, zakaz przywodzenia kończyny operowanej tj. zakładania nogi na nogę, zakaz leżenia na boku operowanym). 

W związku z ciągłym doskonaleniem budowy protez, techniki wszczepiania ortopedzi coraz częściej kierują pacjentów z wszczepioną endoprotezą biodra na rehabilitację szpitalną praktycznie zaraz po zakończeniu leczenia chirurgicznego bez żadnego okresu karencji, dopuszczając do stopniowego obciążania kończyny operowanej i odrzucania kul.

Rehabilitacja po wszczepieniu stawu biodrowego jest niezbędnym i koniecznym etapem leczenia w celu przywrócenia pełnej lub optymalnej sprawności ruchowej i chodu, nauczenia  pacjenta bezpiecznego funkcjonowania na co dzień z endoprotezą, zapobiegającego przed powikłaniami, przygotowania i powrotu do pracy. Powinna stanowić kontynuację rozpoczętej na oddziale ortopedycznym rehabilitacji i być przeprowadzana za zgodą i skierowaniem lekarza ortopedy, który operował pacjenta, na oddziałach rehabilitacyjnych lub uzdrowiskowych stacjonarnych, ponieważ pacjent w tym okresie wymaga jeszcze całodobowej opieki lekarsko-pielęgniarskiej jak również kontroli fizjoterapeutycznej oraz rozłożenia ćwiczeń i zabiegów w dłuższym czasie.

Przygotowanie mieszkania dla pacjenta po zabiegu wszczepienia endoprotezy

W czasie pobytu pacjenta na oddziale rodzina i pacjent ma przekazywaną wiedzę o przygotowaniu mieszkania.

Zalecane jest:

• wysokość siedziska i łóżka od 45-50 cm od podłoża w zależności od wzrostu pacjenta,
• konieczność likwidacji progów, zabezpieczenie dywanów,
• zapewnienie możliwości kąpieli pod prysznicem z brodzikiem w płaszczyźnie podłogi,
• zamontowanie poręczy i siedziska pod prysznicem i przy muszli klozetowej,
• zakup nadstawki na muszle klozetową lub wymiana całego WC na typowo dla niepełnosprawnych.

Chodzenie po wielu schodach nie jest wskazane dlatego najlepiej pacjentowi mieszkać na parterze, lub w domu wielokondygnacyjnym z windą.

W przypadku kierowców zaleca się powrót do jazdy samochodem po roku czasu od operacji, ale pod warunkiem, że wysokość siedzenia jest odpowiednio duża, jak i podłoga samochodu odpowiednio niska.

Przebieg rehabilitacji

Jednym z ważniejszych celów rehabilitacji po wszczepieniu endoprotezy jest odtworzenie i nauczenie czucia ułożenia i ustawienia kończyny operowanej i czucia nacisku na staw. Pomaga to kontrolować ruchy w stawie. Są to tzw. ćwiczenia czucia głębokiego i prowadzi się je w pozycji leżącej, siedzącej i stojącej. Stopniowo wprowadza się ćwiczenia izometryczne mięśni pośladkowych i czworogłowych, ćwiczenia oporowe stóp. Rozpoczyna się ćwiczenia prowadzone, w odciążeniu i wspomagane w operowanym stawie biodrowym, a z czasem ćwiczenia wolne i oporowe wzmacniające stopniowo mięśnie obręczy biodrowej pamiętając, że nie wolno przywodzić kończyny operowanej czyli przekraczać w ruchu linii pośrodkowej między kończynami i nie wolno rotować stopy i całej kończyny na zewnątrz. Od początku pacjent jest nauczany i edukowany jak ma się obracać w każdą stronę, jak ma się pochylać, jak ma się kłaść na łóżku. Prowadzi się ćwiczenia chodu początkowo o kulach, następnie o jednej kuli zwiększając stopniowo dystans i obciążenie kończyny operowanej. Prowadzi się także ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie obręczy barkowej i kończyn górnych oraz kończyny dolnej nieoperowanej. Kontynuuje się naukę chodzenia po schodach najpierw o 2 kulach potem o jednej. W końcu ćwiczy się chód bez kuli oraz równowagę i stabilizacje miednicy i kręgosłupa. Przez cały czas rehabilitacji pacjent jest trenowany w prawidłowym wykonywaniu codziennych czynności.

Rehabilitacja u każdego pacjenta przebiega indywidualnie. W rehabilitacji stosuje się zasadę małych kroków, tzn. wyznaczania etapowych celów do osiągania kolejnych jakościowych sprawności, mając oczywiście na uwadze ostateczny cel jakim jest pełna lub optymalna do jego możliwości sprawność pacjenta. Czas rehabilitacji to 4-6 tyg. Jest on zależny od sprawności wyjściowej pacjenta, współistniejących schorzeń, wydolności wysiłkowej i ruchowej.

W naszym Centrum Rehabilitacji dla pacjentów wymagających indywidualnej opieki rehabilitanta i dostosowania metod pracy do aktualnego stanu zdrowia przygotowaliśmy rehabilitację indywidualną.